Bộ Xây dựng đề xuất cơ chế ưu đãi đặc biệt cho người dân bị thu hồi đất, cho phép họ được ưu tiên mua hoặc thuê mua nhà ở xã hội (NOXH) ngay tại dự án mà không phải chứng minh điều kiện thu nhập, nhà ở và không cần bốc thăm.
Đây là điểm mới đáng chú ý trong dự thảo Nghị quyết của Chính phủ về một số cơ chế đặc biệt nhằm tháo gỡ khó khăn, vướng mắc và thúc đẩy phát triển NOXH, hiện được Bộ Xây dựng lấy ý kiến.
Theo Bộ Xây dựng, Luật đất đai 2024 (các điều 96, 98, 99 Luật Đất đai) đã quy định rõ các hình thức bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất gồm bằng tiền, đất hoặc nhà ở. Tuy nhiên, trong thực tiễn, bồi thường bằng nhà ở hầu như chưa phổ biến do thiếu quỹ nhà và hướng dẫn cụ thể về quy trình, tiêu chí, định giá. Bên cạnh đó, nhiều người dân vẫn có tâm lý muốn nhận tiền hơn nhận nhà, còn chủ đầu tư ngại bố trí quỹ NOXH vì ảnh hưởng cơ cấu sản phẩm và lợi nhuận. Những vướng mắc này khiến thu hồi đất, giải phóng mặt bằng tại nhiều dự án, đặc biệt là NOXH và khu đô thị mới, bị kéo dài, làm người dân chậm ổn định chỗ ở, phát sinh khiếu nại, trong khi doanh nghiệp thiếu mặt bằng sạch để triển khai, tác động đến mục tiêu phát triển ít nhất 1 triệu căn NOXH của Chính phủ.
Khoản 10 Điều 76 Luật Nhà ở cho phép hộ gia đình, cá nhân bị thu hồi đất mà chưa được bồi thường bằng nhà ở hoặc đất ở được mua, thuê mua NOXH nếu chưa có nhà ở thuộc sở hữu hoặc diện tích bình quân thấp hơn mức tối thiểu; “chưa có nhà” được hiểu là bản thân người nộp hồ sơ và vợ/chồng (nếu có) không có tên trong Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản gắn liền với đất tại nơi có dự án NOXH vào thời điểm nộp hồ sơ. Dù vậy, quy định hiện hành vẫn yêu cầu chứng minh điều kiện thu nhập và nhà ở, gây khó cho các hộ bị thu hồi đất. Theo đối tượng số 10 tại Điều 78, trường hợp mua hoặc thuê mua NOXH không phải chứng minh thu nhập, còn thuê NOXH thì vẫn phải chứng minh.
Để tháo gỡ, Bộ Xây dựng đề xuất ưu tiên cho nhóm này được mua, thuê mua NOXH ngay tại dự án, miễn chứng minh thu nhập đối với hình thức mua và thuê mua, không xét điều kiện nhà ở và bỏ bốc thăm; cơ chế đồng thời mở rộng cho các hộ tái định cư theo hình thức mua hoặc thuê mua NOXH và người dân đã chuyển nhượng đất cho chủ đầu tư để phát triển dự án.
Theo Bộ Xây dựng, chính sách sẽ tạo động lực để người dân sớm bàn giao đất, rút ngắn tiến độ giải phóng mặt bằng, đồng thời bảo đảm quyền lợi chỗ ở ổn định, lâu dài cho người bị ảnh hưởng. Nếu được thông qua, cơ chế này có thể thay đổi cách tiếp cận tái định cư, hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, người dân và doanh nghiệp: người dân ổn định cuộc sống sớm nhờ được bố trí nhà ở ngay trong dự án mới, còn chủ đầu tư và địa phương đẩy nhanh thu hồi, giải phóng mặt bằng, tránh “dự án treo”.
Đánh giá đề xuất, TS. Trần Xuân Lượng – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Đánh giá thị trường bất động sản Việt Nam – cho rằng đây là chủ trương hợp lý, nhân văn và thực tiễn cao trong bối cảnh bồi thường, tái định cư vẫn là “nút thắt” tại nhiều dự án.
Trao đổi với chúng tôi ông H chia sẻ: “Trước đây chúng tôi chỉ nhận tiền, còn chỗ ở mới phải tự lo, giá nhà thương mại quá cao. Nếu được mua NOXH ngay nơi mình từng sinh sống, giá hợp lý, không phải bốc thăm, không mất thời gian chứng minh thu nhập, đó là hỗ trợ rất thiết thực.”
